Konflikt serologiczny zwany też konfliktem krwi matki i dziecka to przypadłość, wokół której narosło wiele mitów. Nieprawdą jest, że istnieje tylko jeden rodzaj konfliktu. Nieprawdą jest też, że dziecka z pierwszej ciąży on nie dotyczy.
Konflikt serologiczny – co to jest
Konfliktem serologicznym nazywa się powikłanie ciąży, w którym matka i dziecko mają różne grupy krwi, przede wszystkim różniące się obecnością antygenu D, znanego bardziej jako czynnik Rh. Jeśli matka ma czynnik ujemny (Rh-), dziecko zaś odziedziczy grupę krwi po ojcu i ma czynnik dodatni (Rh+) organizm matki zarejestruje obecność „obcego antygenu” i spróbuje go zwalczyć swoimi przeciwciałami. W efekcie dochodzi do bardzo silnej niedokrwistości u dziecka, a także wad rozwojowych. W skrajnych przypadkach konflikt serologiczny może skończyć się zgonem płodu.
Konflikt sam w sobie nie jest chorobą, ale jest przyczyną choroby hemolitycznej płodu.
Konflikt serologiczny – kiedy występuje
Aby doszło do konfliktu serologicznego, krew matki musi „spotkać się” z krwią płodu. Wbrew pozorom nie jest to oczywiste, bo matka i dziecko mają dwa niezależne układy krwionośne. Do takiego spotkania dochodzi najczęściej w trakcie porodu lub poronienia, ale też podczas cesarskiego cięcia, zabiegów wewnątrzmacicznych w okresie ciąży oraz przy ręcznym usuwaniu łożyska z macicy. Dlatego (o ile ciąża przebiega prawidłowo i nie ma przesłanek mogących świadczyć o wymieszaniu krwi) mówi się, że w przypadku pierwszej ciąży dziecku nie grozi konflikt serologiczny, bo organizm matki nie zdąży wyprodukować silnych przeciwciał. Będą one gotowe dopiero półtora do sześciu miesięcy po porodzie.
W rzadkich przypadkach dochodzi do „spotkania” krwi matki i dziecka w prawidłowo rozwijającej się ciąży z przyczyn nieznanych nawet medycynie.
Aktualnie każdej kobiecie z czynnikiem Rh- podaje się po porodzie immunoglobinę, która ma zahamować rozwój przeciwciał. Lekarze zalecają także podawanie jej między dwudziestym ósmym a trzydziestym tygodniem ciąży każdej kobiecie z ujemnym Rh niejako na wyrost, na wszelki wypadek. Jednak praktyka pokazuje, że nie zawsze jest to robione.
Konflikt serologiczny – czy jest groźny
Niemonitorowany i nieleczony na pewno tak. Jednak postęp medycyny zrobił swoje i dziś konflikt serologiczny występuje niezwykle rzadko, przede wszystkim ze względu na silnie rozwiniętą profilaktykę. Już na początku ciąży wykonuje się badanie mające określić grupę krwi i czynnika Rh. Jeśli jest on ujemny, kobieta zostaje otoczona szczególną troską. W jej przypadku badania na obecność przeciwciał (odczyn Coombsa) zwalczających antygen D będą powtórzone co najmniej dwukrotnie, a gdyby wynik okazał się pozytywny, konieczne będzie monitorowanie stanu zdrowia dziecka przede wszystkim za pomocą badania ultrasonograficznego wykonywanego znacznie częściej niż przy prawidłowo rozwijającej się ciąży.
Odczyn Coombsa występuje w dwóch wersjach – pośredniej (PTA – pośredni test antyglobulinowy) i bezpośredniej (BTA – bezpośredni test antyglobulinowy). Aby zdiagnozować konflikt serologiczny w okresie prenatalnym wykonuje się test pośredni. Test bezpośredni wykonuje się aby zdiagnozować chorobę hemolityczną noworodka.
Badanie to wykonuje się też w innych przypadkach, np. przy transfuzjach.
Konflikt serologiczny wbrew pozorom dotyczy nie tylko czynnika Rh. W medycynie wyróżnia się jeszcze kilka innych typów
Konflikt serologiczny grup głównych
Do tego rodzaju konfliktu dochodzi, gdy rodzice mają inne grupy krwi, np. matka ma grupę 0, ojciec grupę A lub B. ten rodzaj konfliktu z jednej strony ma łagodniejszy przebieg i zagraża dziecku w mniejszym stopniu, z drugiej – może dotyczyć już pierwszej ciąży. Jego efektem jest rozpad krwinek i podwyższony poziom bilirubiny. Takie dzieci rodzą się z bardzo silną żółtaczką.
Konflikt płytkowy
Konflikt płytkowy, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy płytek krwi. Za jego powstanie odpowiada niezgodność w obrębie antygenu HPA-1a. W efekcie u dziecka może pojawić się małopłytkowość, co skutkuje obniżoną krzepliwością krwi. To z kolei rodzi ryzyko krwotoków u dziecka zarówno w okresie ciąży, jak i po porodzie. Konflikt płytkowy może pojawić się także w pierwszej ciąży.
Inne rodzaje konfliktu serologicznego
Trudno je wymienić, bo antygenów odpowiedzialnych za powstawanie konfliktu jest aż kilkadziesiąt. Jednak występują bardzo rzadko i statystycznie rzecz biorąc, ryzyko pojawienia się konfliktu na tle innym niż konflikt Rh, grup głównych i płytkowy jest znikome.
Konflikt serologiczny – leczenie
Jeśli u dziecka w okresie prenatalnym zostanie stwierdzona choroba hemolityczna, niezbędne będzie przeprowadzenie transfuzji krwi. Takie zabiegi przeprowadza się w drugiej połowie ciąży i powtarza co dwa do czterech tygodni.
Ponieważ transfuzja, jak każdy zabieg w okresie prenatalnym, obarczona jest pewnym ryzykiem, decyzja o jej podjęciu przeprowadzana jest tylko wówczas, gdy niedokrwistość płodu osiągnie poziom krytyczny. W ustaleniu tego poziomu pomocne jest badanie USG mające zobrazować przepływ krwi w tętnicy mózgowej.
