Najlepszym pokarmem dla niemowlęcia jest mleko mamy. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca wyłączne karmienie piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia, a następnie jego kontynuację nawet do 2. roku życia lub dłużej, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety dziecka. Obserwacje epidemiologiczne i badania kliniczne dowodzą, że u dzieci karmionych piersią występuje istotnie mniejsze ryzyko chorób infekcyjnych, szczególnie zakażeń układu pokarmowego i oddechowego. Coraz więcej wiadomo o roli pokarmu kobiecego, nie tylko w biernej obronie przeciw infekcyjnej, ale także w aktywnej stymulacji dojrzewania układu immunologicznego dziecka.

Wielu rodziców obserwuje u niemowląt – po jedzeniu czy między posiłkami – ulewanie pokarmu. Należy pamiętać, że najczęściej związane jest to z niedojrzałością układu pokarmowego. Krótki przełyk o małej pojemności i nie w pełni jeszcze rozwinięty mięsień dolnego zwieracza przełyku powodują przemieszczanie się połkniętego pokarmu z żołądka do przełyku i jego ulanie – jest to tzw. refluks żołądkowo-przełykowy[1]. Epizody ulewania mogą się nasilać , gdy niemowlę w czasie karmienia połyka nadmierną ilość powietrza lub zje zbyt szybko dużą ilość pokarmu.

Wielu rodziców myli ulewania z wymiotami, dlatego warto zaznaczyć, że ulewanie to powolne wypływanie pokarmu z ust, bez wysiłku ze strony dziecka, a wymioty to gwałtowne wydalenie treści żołądkowej przez usta z zaangażowaniem siły mięśni malucha[2].  Fizjologiczne zaburzenia przewodu pokarmowego często występują u dzieci, zwłaszcza najmłodszych. Przykładowo problem z ulewaniem stwierdza się nawet u 67% niemowląt w wieku do 4. miesiąca życia[3]. Lekarz może rozpoznać tzw. fizjologiczne ulewanie u zdrowych niemowląt w wieku pomiędzy 3. tygodniem a 12. miesiącem życia, jeśli dolegliwość pojawia się 2 i więcej razy dziennie przez 3 tygodnie lub dłużej oraz jeśli lekarz zdiagnozuje m.in. brak incydentów zachłystowych, bezdechów czy zaburzeń rozwoju.

Większość dzieci z ulewaniami niemowlęcymi w ogóle nie wymaga leczenia, a naturalny przebieg zaburzenia polega na samoistnej poprawie zaczynającej się zwykle od 6. miesiąca życia, prowadzącej do całkowitego ustąpienia objawów do wieku 12-15 miesięcy u ponad 90% dzieci[4]. W przypadku konieczności wdrożenia postępowania specjalistycznego zalecane są przede wszystkim: dbanie o odpowiednie ułożenie dziecka oraz postępowanie dietetyczne – preparaty zagęszczające lub antyrefluksowe mieszanki modyfikowane[5]. O wdrożeniu takiego postępowania, po zbadaniu malucha i przeprowadzeniu dokładnego wywiadu, zawsze decyduje lekarz.

W przypadku zdrowych, prawidłowo rozwijających się niemowląt, u których obserwowane jest ulewanie o charakterze fizjologicznym, warto pamiętać o kilku zasadach postępowania w trakcie karmienia i po jego zakończeniu:

Jeśli cokolwiek zaniepokoi rodziców dziecka, które ulewa, np. nasilenie się objawów ulewania, wymioty z domieszką krwi czy nadmierna płaczliwość malucha, powinno to być powodem wizyty z dzieckiem u pediatry lub gastrologa dziecięcego, który zbada dziecko i wdroży dalszą diagnostykę lub leczenie.

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt oraz rekomendowane dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

W 2. roku życia dziecko przybierze na masie ciała około 2-3 kg – przekroczy swoją masę urodzeniową aż czterokrotnie! Prawidłowa, bogata w składniki odżywcze dieta w tym czasie ma wpływ na wzrastanie i rozwój fizyczny dziecka. Zbilansowane menu wpływa również na jego stan psychoemocjonalny. Warto pamiętać, że sposób żywienia w okresie 1000 pierwszych dni życia, który trwa również po 1. roku, może determinować ryzyko pojawienia się niektórych chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość, choroby układu sercowo-naczyniowego czy osteoporoza. Właśnie dlatego niezwykle istotne jest, aby w okresie dzieciństwa nie popełnić błędów żywieniowych, które mogą mieć poważne konsekwencje w przyszłości.

Karmienie piersią jest optymalnym sposobem żywienia dziecka w pierwszym półroczu jego życia – zgodnie z zaleceniami ekspertów w tym czasie niemowlę powinno być karmione wyłącznie mlekiem matki. W kolejnych 6 miesiącach maluch potrzebuje już rozszerzenia diety przy jednoczesnym kontynuowaniu karmienia piersią. Dobrze zbilansowane menu dziecka po 1. roku życia musi zawierać wszystkie składniki niezbędne do jego intensywnego rozwoju. Najważniejsza w kształtowaniu prawidłowych postaw żywieniowych najmłodszych jest rola rodziców. To rodzic decyduje o tym, co dziecko zje, ale dziecko decyduje czy zje i ile zje.

Pomimo iż zapotrzebowanie dobowe dziecka na energię zmniejsza się w porównaniu z pierwszym rokiem życia, to aby je pokryć, konieczne jest dostarczanie juniorowi 3 posiłków głównych (śniadanie, obiad i kolacja) i 1-2 uzupełniających (czyli drugie śniadanie i podwieczorek) każdego dnia. Podstawowym źródłem energii dla młodego organizmu pozostają węglowodany. Tłuszcze dostarczają 30-40% energii i są materiałem zapasowym. Białka służą do budowy i odbudowy tkanek. Z makroelementów bardzo ważną rolę pełni wapń, który w 99% zgromadzony jest w kościach i zębach. Żeby wapń mógł być wbudowywany w tkanki, konieczna jest obecność witaminy D3. Zapotrzebowanie dobowe na tę witaminę wynosi 600 jednostek. W przeliczeniu na kilogram masy ciała dziecko potrzebuje aż 6 razy więcej witaminy D3 i 4 razy więcej wapnia w stosunku do osób dorosłych. Innym makroelementem koniecznym dla prawidłowego rozwoju dziecka jest żelazo, na które zapotrzebowanie jest również 4 razy większe niż u osób dorosłych. Jego niedobór może być przyczyną anemii, która powodując senność i trudności z koncentracją, wpływa na zaburzenia funkcji poznawczych dziecka. Jod wchodzący w skład hormonów tarczycy oddziałuje na rozwój psychiczny i intelektualny. Wśród witamin należy podkreślić rolę witaminy A niezbędnej w procesie widzenia, wpływającej na skórę, paznokcie oraz układ immunologiczny. Nieoceniona jest także rola witaminy C, wpływającej na przyswajanie żelaza i wapnia. Jej niedobór może powodować pogorszenie apetytu, szybsze męczenie, zmniejszenie wydolności fizycznej oraz większą podatność na zakażenia.

Roczne dziecko ma wciąż szczególne potrzeby żywieniowe. Dobrze zbilansowana dieta w okresie 1000 pierwszych dni życia jest szczególnie ważna ze względu na najbardziej intensywny rozwój młodego organizmu. W jadłospisie dziecka po 1. roku życia powinny znaleźć się różne rodzaje warzyw, owoców, różne gatunki mięsa, ryby, jaja, produkty zbożowe, tłuszcze roślinne i zwierzęce. Chociaż jego dieta jest już bardzo urozmaicona, to nadal ogromną rolę pełni mleko i jego przetwory. Zaleca się karmienie piersią nawet do 2. roku życia dziecka lub dłużej przy jednoczesnym rozszerzaniu diety. Lecz gdy dziecko nie ssie już z piersi, wówczas zaleca się spożywanie dwóch szklanek mleka (w tym mleka modyfikowanego) i jednego innego produktu mlecznego, wpływających na prawidłowy rozwój układu kostno-stawowego. Ze względu na odpowiedni skład i proporcje składników mleko modyfikowane pomaga pokryć zapotrzebowanie małego dziecka na istotne składniki odżywcze. Makro- i mikroelementy obecne w mleku modyfikowanym pozwalają uniknąć ich niedoborów w dynamicznie rozwijającym się organizmie dziecka. Jednocześnie zbyt wczesne wprowadzenie do diety mleka krowiego może powodować spożywanie większych ilości białka i nasyconych kwasów tłuszczowych. Badania naukowe[1] sugerują, że nadmierne spożycie białka w pierwszych latach życia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem otyłości w przyszłości. Warto jeszcze raz podkreślić, że odpowiednie żywienie dziecka ma wpływ na jego prawidłowy rozwój, chęć do poznawania świata i zdobywania nowych umiejętności.

lek. med. Izabela Migalska-Łyczko, pediatra, ekspert bebiklub.pl

[1] Koletzko B, von Kries R, Closa R i wsp. „Lower protein infant formula is associated with lower weight up to age 2y: a randomized clinical trial” Am J Clin Nutr 2009, 89, 1836-1845.